Spis treści:
Szpajza śląska to jeden z najbardziej charakterystycznych deserów regionu śląskiego, którego korzenie sięgają XIX wieku. Pierwotnie szpajza była deserem przygotowywanym na specjalne okazje – wesela, chrzciny czy święta kościelne. Nazwa pochodzi z niemieckiego słowa „Speise”, oznaczającego po prostu „potrawę” lub „danie”, co wskazuje na wpływy niemieckie w kuchni śląskiej.
W tradycyjnej kulturze śląskiej szpajza zajmowała szczególne miejsce jako deser świąteczny, który podkreślał wyjątkowość uroczystości rodzinnych. Przygotowanie szpajzy było często zadaniem gospodyń, które przekazywały sobie przepisy z pokolenia na pokolenie. Wersja z galaretki jest nieco nowszą odmianą, która zyskała popularność w latach 70. i 80. XX wieku, gdy dostęp do gotowych galaretek owocowych stał się powszechniejszy.
Szpajza to nie tylko deser, ale element tożsamości kulturowej Ślązaków, łączący tradycję z nowoczesnością i pokazujący bogactwo kulinarne regionu.
Charakterystyka i okazje do serwowania
Klasyczna szpajza śląska przygotowywana jest na bazie żółtek, cukru i śmietany, często z dodatkiem soku z cytryny. Wersja z galaretki różni się od tradycyjnej przede wszystkim konsystencją i smakiem – jest bardziej zwarta, a jej smak zależy od wybranego rodzaju galaretki. Tradycyjna szpajza ma delikatniejszą, puszystą konsystencję przypominającą mus, podczas gdy wersja z galaretki jest bardziej stabilna i wyrazista w smaku.
Szpajza śląska z galaretki serwowana jest najczęściej podczas:
- Świąt Wielkanocnych – jako lekki, orzeźwiający deser po tradycyjnym obiedzie
- Uroczystości rodzinnych – chrzciny, komunie, jubileusze
- Niedzielnych obiadów – jako słodkie zakończenie posiłku
- Lokalnych festiwali kulinarnych – gdzie prezentowana jest jako element dziedzictwa kulinarnego Śląska
W dzisiejszej kuchni śląskiej szpajza przeżywa swój renesans, pojawiając się w menu restauracji specjalizujących się w kuchni regionalnej oraz na stołach młodych rodzin śląskich, które odkrywają na nowo tradycyjne przepisy swoich babć, dostosowując je do współczesnych upodobań.
Przepis na szpajzę śląską z galaretki krok po kroku
Składniki i przygotowanie bazy
Szpajza śląska z galaretki to wyjątkowy deser o puszystej, lekkiej konsystencji, który zachwyca podniebienia mieszkańców Śląska od pokoleń. Do przygotowania klasycznej wersji potrzebujesz:
- 3 opakowania galaretki (cytrynowej, truskawkowej lub wiśniowej)
- 500 ml śmietanki kremówki 36%
- 3 jajka (tylko białka)
- 100 g cukru pudru
- 1 łyżeczka ekstraktu waniliowego
- Szczypta soli
- Owoce do dekoracji (świeże truskawki, wiśnie lub plasterki cytryny)
Przygotowanie bazy z galaretki wymaga precyzji. Najpierw rozpuść galaretkę w 400 ml gorącej wody, dokładnie mieszając do całkowitego rozpuszczenia kryształków. Kluczowy element to odpowiednie schłodzenie – odstaw galaretkę do lekkiego tężenia (powinna mieć konsystencję syropu, ale nie może całkowicie stężeć).
Technika ubijania i warianty smakowe
Technika ubijania stanowi sekret idealnej szpajzy:
- Białka ubij na sztywną pianę ze szczyptą soli
- W osobnym naczyniu ubij schłodzoną śmietankę z cukrem pudrem i ekstraktem waniliowym
- Gdy galaretka osiągnie konsystencję syropu (po około 60-90 minutach w temperaturze pokojowej), powoli wlewaj ją do ubitej śmietany, cały czas mieszając
- Delikatnie wmieszaj ubite białka, wykonując ruchy od dołu do góry, aby zachować puszystość
Najpopularniejsze warianty smakowe to:
- Cytrynowa szpajza – orzeźwiająca, idealna na upalne dni
- Truskawkowa – słodka, z intensywnym owocowym aromatem
- Wiśniowa – lekko kwaskowa, doskonała do podania z bitą śmietaną
Tradycyjny śląski sposób podania wymaga schłodzenia szpajzy przez minimum 4 godziny, najlepiej przez całą noc. Dzięki temu deser zyskuje idealną konsystencję – jest jednocześnie puszysty i stabilny.
Gotową szpajzę udekoruj świeżymi owocami pasującymi do wybranego smaku galaretki. Przechowuj w lodówce do 48 godzin, szczelnie przykrytą folią spożywczą, aby nie chłonęła zapachów z lodówki.